معاونت پژوهش حوزه علمیه الزهراء سلام الله علیها ارومیه

اين‌گونه روايات حاكي از اين است كه ولايتعهدي امام از روي اجبار بوده و در چنين موقعيتي در وقت پيشنهاد امر ولايتعهدي از طرف مأمون، براي امام دو راه بيش نبود. راه اول اين‌كه امام نمي‌پذيرفت و همان طور كه خود مأمون بر زبان رانده بود، امام را شهيد مي‌كرد و بعيد نبود كه خاصان از شيعه و طرفداران امام را نيز به قتل برساند و با اين كار به هدفش كه تثبيت قدرت باشد مي‌رسيد. و حتي باعدم پذيرش امام، بگويد كه علي بن موسي قصد داشته در حكومت او توطئه و اخلال كند و احياناً اقدام امام در نظر ديگران قابل پذيرش نمي‌بود.
يا راه دوم كه بهترين راه هم بود كه آن پذيرش امر ولايتعهدي بود كه خود فوايدي را هم به دنبال داشت و انگيزه‌هاي امام رضا ـ عليه السّلام ـ هم از پذيرش عبارت بود از: حفظ جان خويش و ديگر ياران و شيعيان، و ديگر قبول ولايتعهدي از طرف امام خود اعتراف زباني و اقرار عملي عباسيان به اين حقيقت بود كه علويان در امر خلافت صاحب حق هستند و بلكه سزاوارترند.
و نيز امام چون از اهداف مأمون آگاه بود و مشكلات حكومت مأمون را مي‌دانست و با اتخاذ اين موضع مأمون را در اين بازي سياسي شديداً برسوايي مي‌كشاند، چراكه ابتداء با ابراز مخالفت و اظهار عدم رضايت در مقابل مأمون اهداف او راخنثي كرد و بعد از قبول پيشنهاد مأمون باز فرمود: كه من مي‌پذيرم به شرطي كه هيچ عزل و نصبي بدست من نباشد.[4] و اين‌ها خود خط بطلان بر اهداف مأمون بود و براي اين‌كه مردم ايشان را فراموش نكنند و اميد و آرزوهايشان از آنان نگسلد و نيز به خاطر اين‌كه مردم شايعاتي را كه پيرامون آن‌ها ساخته بودند كه ايشان فقط دانشمند و فقيهي‌اند كه به عمل و اقدامي كه در برگيرنده خير امت باشد اهميتي نمي‌دهند.
و از فوايد ديگر پذيرش مي‌توان گفت چون مردم نياز مبرم به وجود امام داشتند چراكه در آن روزها امت با جريانات فكري و فرهنگي غريبي كه توسط زنادقه و ملحدين كه شبهات فراواني را وارد مي‌ساختند پس بر امام واجب بود كه پايمردي كند و امت را نجات دهد و او در عمل با قبول ولايتعهدي كوتاه مدت خويش اين وظيفه را انجام داد.
و گذشته از اين امام رضا ـ عليه السّلام ـ توانست در دوران ولايتعهدي ماهيت مأمون را براي مردم افشاء كند. و آنان را به واقعيت و هدف‌هاي نهفته در هر اقدامي كه مأمون مي‌كرد آگاه مي‌ساخت و هر شبهه و ترديد را عملاً از بين مي‌برد.[5]
و امام رضا ـ عليه السّلام ـ در پي قبول ولايتعهدي فرصت پيدا كرد تا به بيدارسازي امت و آشنا ساختن مردم به تعاليم اسلام بپردازد و اين فرصت موجب افزايش نفوذ امام و گسترش پايگاه مردمي او گشت.
*********************************************************************
[1] . عيون الخبار الرضا، شيخ صدوق،‌ ج2، نشر بيروت، چاپ اول 1404، ص141.
[2] . امالي شيخ صدوق، نشر بيروت، ص72، ـ و تحليلي از زندگاني امام رضا ـ محمدجواد فضل الله ترجمه سيدمحمد صادق عارف، نشر آستان قدس رضوي،‌ چاپ سوم 1372، ص97.
[3] . عيون اخبار الرضا، ج2، ص152.
[4] . بحارالانوار، علامه مجلسي، ج49، چاپ سوم، بيروت 1403، ص134.
[5] . زندگاني سياسي امام رضا، جعفر مرتضي عاملي، ترجمه دفتر انتشارات اسلامي، ناشر كنگره جهاني امام رضا،‌چاپ اول 1365، ص290.
_________________________

صفحات: 1· 2