نگاهی اجمالی به تعلیم و تربیت دینی
عنوان پژوهش: نگاهی اجمالی به تعلیم و تربیت دینی و اثر آن در سبك زندگي؛ با عرضه مدل برنامه درسی معنوی
واژگان کلیدی: دین و نگرش دینی، مدل برنامه درسی معنوی، جامعه اسلامی، سلامت روان، فرهنگ اسلامی.
مقدمه
بر اساس بینش اسلامی، هر انسانی از هنگام تولد با فطرت الهی و گرایش بهخداشناسی قدم به عرصه زندگی میگذارد. ساختار وجودی انسان بهگونهای است که او را بهسوی خدا هدایت میکند و در این میان، تفاوتی بین مسلمان و غیرمسلمان وجود ندارد، بلکه همه انسانها در آغاز زندگی، از استعداد خاصی برای حقیقتجویی و نیل بهکمال بهرهمندند و به فرموده پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله «کل مولود تولد علی الف طره» (مجلسی،1380)؛ هر نوزادی با فطرت خدایی زاده میشود (آرینپور و ایراننژاد، 1386: 359).
اسلام ديني همگاني است و کلمه دين ازلحاظ نظري داراي عمق و معناي زيادي است؛ زيرا دين به اعتقادها، عبادتها، ارزشها، قاعدههای رفتار، نظامها و تجربيات مرتبط است. فرآيند تربيت اسلامي را میتوان به سه عنصر اساسي تفسير کرد: هستي، انسان و زندگی. هستي از ديدگاه اسلامي مخلوق خداست و بهشکل منظم خلقشده و حرکتش داراي هدف معيني است. هستي با همه زمين، آسمان، نجوم، افلاک و همه آنچه در آن است در يک سطح باهم در تعاملاند و توان، اعتدال و ارتباط آنها حسابشده است، بهطوریکه افزايش يا کاهش هريک از عناصر، در نظام طبيعت اختلال ايجاد میکند. پس تربيت اسلامي ترتيبي متوازن است؛ يعني جنبه نظري آن بر جنبه عملي يا برعکس و هم چنين جنبه عيني آن بر جنبه ذهني غالب نيست. اینها مباني خلقتی هدفمند، واحد و متوازن است (فريد تنکابني، 1376: 46).
از موضوعاتی که در دین اسلام بسیار بدان توصیهشده توجه به تربیت افراد در جامعه اسلامی است. انسان در دنياي امروز درگير بزرگترين بحرانها و چالشها شده است.از اين بحرانها، بحران در کسب معرفت و کاربست آموزههای ديني و بهرهمندي از آن است. بيشک اين نوع بحران، وضعيت تعليم و تربيت را نيز تحتتأثير قرار داده است. اما انسان موجودي است که براي تحقق هدفي خلقشده است. اين هدف در اسلام (عبادت خدا) است و مقصود از عبادت تنها اقامه شعائر ديني همانند نماز نيست، برای مثال جهاد و تحصیل در انديشه اسلامي عبادت است پس دانشآموز، هنگامیکه وظايف تحصيلي خود را انجام میدهد و سرباز، در جنگ با دشمن در حال عبادتاند. پس انسان در انديشه اسلامي از جسم، روح، رفتار و عواطف تشکیلشده است و يک مخلوق بشري متوازن است. وظيفه تربيت اسلامي، توجه به اين مخلوق با تمام ابعاد عقلي، جسمي، عاطفي، اجتماعي و معنوي است و تربيت اسلامي از اين نظر انسان را بهمنزله يک کل و واحدي مرتبط، منسجم و متوازن میداند و تنها به یکی از جنبههای انسان، اهتمام نمیورزد (به نقل از قمری، 1388: 82).